تجزیه و و تحلیل خطرات فرآیند:

مهمترین کار در برنامه مدیریت ایمنی فرآیند است که به آنالیز خطرات فرآیندی میپردازد (PHA). بازنگری دقیق خطاهایی که ممکن است رخ دهد و اینکه چه سیستم های حفاظتی ایمنی باید به کار رود تا از انتشار ناخواسته مواد شیمیایی جلوگیری شود یک مسئله ضروری است. کارفرمایان باید فرایندهایی را که ریسک بزرگتری ایجاد می نمایند شناسایی و آنها را قبل از بقیه موارد ارزیابی کنند.

PHA باید هر چه سریعتر اجرا شود. حداقل ۴/۱ فرآیند باید تا ۲۶ ماه می سال ۱۹۹۴ ارزیابی گردد و در هر سال ۲۵% دیگر از فرآیند ارزیابی گردد به صورتی که تا ۲۶ ماه می سال ۱۹۹۷ این ارزیابی ها خاتمه یابد. در PSM  باید مسئولیت های کارفرمایان و پیمانکارانی که در فرآیندهای شیمیایی کار می کنند یا مشغول به کارهایی هستند که در نزدیکی محل این فرآیندها انجام می‌گیرد، به صورت واضح مشخص کرده تا اطمینان یافت مسائل ایمنی کارکنان شرکتی و پیمانکار هر دو لحاظ شده است. این استاندارد روش های اجرایی عملیات، آموزش کارکنان، بازنگری ایمنی قبل از شروع بکار، ارزیابی یکپارچگی مکانیکی وسایل حیاتی و بحرانی و روش اجرایی مدیریت تغییر را نیز شامل شود.

ضروری است که در تاسیسات فرآیندی آنالیز خطرات صورت گیرد. در واقع باید اشتباهاتی که ممکن است رخ دهند شناسایی شوند و اقداماتی که باید به منظور حفاظت در مقابل انتشار مواد شیمیایی خطرناک انجام شوند، در نظر گرفته شوند. شیوه‌های مختلفی برای تجزیه و تحلیل خطرات وجود دارند که بر اساس میزان اطلاعات موجود فرآیند، نوع فرآیند و پیچیدگی آن می‌توان یک یا چند شیوه را به‌کار گرفت.

آنالیز خطرات فرآیند PHA یک روش کامل ، ویژه و نظام مند برای شناسایی، ارزیابی و کنترل خطرات فرآیندهایی است که در بردارنده مواد شیمیایی خطرناک هستند و کارفرمایان باید جهت کلیه فرایندهایی که تحت پوشش این استاندارد قرار می گیرند، آنالیز خطرات فرایند را انجام دهند.

متدولوژی روش  PHA   انتخاب شده باید متناسب با پیچیدگی فرایند باشد و خطرات فرایند را شناسایی، ارزیابی و کنترل نماید. در ابتدا کارفرمایان باید اولویت های اجرای PHA  را برساس معیارهای ذیل مشخص کنند:

• اندازه و وسعت خطرات فرایند
• تعداد کارکنانی که به صورت بالقوه در معرض خطر هستند
• عمر فرایند
• تاریخچه عملیات فرایند

آنالیزهای اولیه و ابتدایی خطرات فرایند باید هر چه سریعتر اجرا گردد ولی میزان اجرای کار تا ۲۶ می ۱۹۹۴ نباید کمتر از ۲۵% ، ۲۶ می ۱۹۹۵ نباید کمتر از ۵۰%  و ۲۶ می ۱۹۹۶ نباید کمتر از ۷۵% باشد. تا ۲۶ می ۱۹۹۷ نیز باید همه آنالیزهای اولیه خطرات اجرا گردد.

انالیز خطرات فرایند که بعد از ۲۶ می ۱۹۸۷ آماده شود و منطبق بر الزامات استاندارد  PSM   باشد، به عنوان آنالیز خطرات فرایند اولیه و ابتدایی قابل قبول است. آنالیز خطرات فرایند باید بروز گردد و اعتبار آنها تجدید شود. این تجدید اعتبار بر اساس تاریخ انجام  آنالیز  حداقل هر ۵ سال یکبار است.

کارفرمایان باید یک مورد یا تعداد بیشتری از روش های زیر را که برای فرایند و آن شرایط خاص مناسب باشد را استفاده کنند. تا خطرات فرایند تعیین و ارزیابی گردد:

• چه می شود – اگر      What-If
• چک لیست   Check list
• چه می شود– اگر / چک لیست What-If / Check list
• آنالیز خطرات و راهبری (عملیات)Hazard &Operability study(HAZOP)
• آنالیز حالات نقص و پیامدهای آنFailure Mode &Effect Analysis(FMEA)
• آنالیز درخت خطاFault Tree Analysis(FTA)
• یا سایر روش های معادل که مناسب باشند.

بحث در خصوص این روش های آنالیز در ” راهنمایی برای برآوردن – مدیریت ایمنی فرایند – OSHA 3133 ” آمده است.  از هر روشی که استفاده شود به هرحال آنالیز خطرات فرایند باید در برگیرنده موارد ذیل باشد:

• خطرات فرایندها
• شناسایی رویدادهای گذشته که پتاسیل ایجاد پیامدهای بحرانی و فاجعه بار در محیط کار را داشته است.
• کنترل های مهندسی و مدیریتی که برای خطرات موجود مناسب هستند و ارتباط میان این روش های کنترلی، مانند کاربرد مناسب روش های تشخیص خطرات جهت ارائه هشدار سریع درخصوص انتشار مواد شیمیایی. روش های مناسب تشخیص خطرات ممکن است شامل پایش فرایند و کنترل تاسیسات با هشدار دهنده‌ها و سخت افزارهای تشخیص دهنده مانند حس‌گرهای هیدروکربن باشد.
• پیامدهای ناشی از نقص و خطای کنترل های مهندسی و مدیریتی
• Facility Sitting
• عوامل انسانی
• ارزیابی کیفی اثرات احتمالی ناشی از نقص سیستم های کنترل بر سلامت و ایمنی کارکنان

OSHA اعتقاد دارد که آنالیز خطرات فرایند وقتی بهتر اجرا می شود که اعضای تیم دارای تجربه در بخش مهندسی و عملیات فرایند باشند و حداقل یکی از اعضای تیم باید دارای تجربه کار در فرایند مورد نظر باشد. علاوه  بر این یکی از اعضای تیم باید در خصوص روش آنالیز مورد استفاده دارای تخصص و دانش باشد. کارفرما باید سیستمی را برقرار نماید که سریعاً :

• یافته ها و توصیه ها را مشخص نماید.
• تضمین کند که توصیه ها و برنامه زمان بندی اجرا و ثبت شده اند.
• اقداماتی که باید انجام شود را ثبت نماید.
• جدول زمان بندی اجرای این اقدامات را تهیه کند.
• هرچه سریعتر فعالیت ها و برنامه ها را تکمیل نماید.
• اقدامات و برنامه ها به کارکنان عملیات، تعمیر و نگهداری و دیگر کارکنانی که کار آنها مرتبط با فرایند است، اطلاع رسانی شود. ضمناً کسانی که ممکن است اجرای توصیه ها یا این اقدامات بر آنها تاثیراتی داشته باشد باید از این اقدامات و برنامه ها اطلاع داشته باشند.

حداقل هر ۵ سال یکبار بعد از اجرای آنالیز ابتدایی خطرات فرایند باید اعضای تیم، PHA را مجدداً با در نظر داشتن الزامات استاندارد انجام بدهند. تا اطمینان حاصل شود که آنالیز خطرات با شرایط فرایند موجود منطبق است. کارفرمایان باید اطلاعات انالیز خطرات فرایند و بازنگری ها و به روز رسانی آن را آماده و در هنگام درخواست OSHA دردسترس آن قرار بدهند. مستندات مربوط به اجرای پیشنهادات در طول عمر فرایند نیز باید در دسترس باشد.

علی رضایی ، مشاور مدیریت ایمنی فرایند
psm, rbps , osha , ccps, PHA