همزمان با رشد جریان انقلاب صنعتی، علوم فنی و مهندسی نیز، رشد و تغییرات گسترده ای کرد، چراکه هر روز تقاضا برای حامل های انرژی، مانند نفت، گاز و بنزین، بیشر میشد و مهندسین را ملزم به تحقیق و توسعه دایمی برای تولید منابع بیشتر انرژی میکرد. البته در میان حامل های فراوان انرژی، منبع برق، جایگاه ویژه ای پیدا کرد، نه صرفا به خاطر وقوع موج سوم، یعنی موج الکتریک و الکترونیک که نیاز مبرم به برق داشت، بلکه به خاطر تمیز بودن این منبع انرژی و آلوده نکردن محیط زیست بودکه تقاضا برای این منبع پر کاربرد، افزایش تصاعدی پیدا میکرد.

اما مسئله اینجا بود که با رشد صنعت و تکنولوژی، خطرات و حوادث مرگبار صنعتی نیز، افزایش پیدا میکرد. طبیعتا علوم ایمنی و مهندسی ایمنی، بعنوان یکی از شاخه های نسبتا جوان درخت قدرتمند علم، نمایان شد و رشد خود را آغاز کرد. در یک نمای کلی میتوان گفت که  دهه ۱۹۸۰ دهه “ایمنی در تاسیسات” بود که صنایع، برای کاهش حوادث، بر بهبود سخت افزار ها و تجهیزات تمرکز کرده بودند. دهه ۱۹۹۰ دهه “ایمنی فرایند” بود که پس از تصویب “قانون هوای پاک” در کنگره آمریکا، سازمانهایی مانند OSHA و EPA برای کاهش حوادث و آلاینده ها، به سمت استقرار مدل هایی نظیر PSM و RMP رفتند.

در سال ۱۹۹۲ بود که سـازمـان ایمنـی و بهداشت شغلـی آمریکا (OSHA)، مدل “مدیـریت ایمنی فرایند” را با نـام Process Safety Management  منتشر کرد که دارای ۱۴ عنصر مهم بوده و محور اسـاسی آن عملکرد انسانهاست. هدف اولیه این مدل، حفظ ایمنـی پرسنل یک کارگـاه، از طریق تغییر نگـرش و رفتار، ایجاد فرهنـگ ایمنـی و سازمانی و آموزش برای ایجاد «شایستگـی» لازم در افراد دارای نقش کلیدی در ایمنی فرآیند است.

پانزده سال بعد و در سال ۲۰۰۷ ، بخش خصـوصی “مرکز ایمنی فرایندهای شیمیایی آمریکـا” (CCPS) ،  بر مبنای تجربیات اجرای این سیستم، مدل کاملتر خود با محوریت ریسـک را  با نـام Risk-Based Process Safety  منتشـر نمود. نگـرش این مدل این است  که همه خطرات و ریسک‏ها در فرایند و تاسیسات یکسان نیستند، از این رو منـابع مالی می‏بایست بصورت هدایت شده به خطرات و ریسک‏های بزرگتر و مهم‏تر اختصاص یابند. توجه ویژه به تجهیزات دارای پتانسـیل ریسک بالاتر؛ از ابـزارهای کلیـدی و طلایی این مدل برای پیشگیـری از وقوع حـوادث ناخواستـه است. همچنین، در این مدل، عنصر بسـیار مهم فرهنگ ایمنـی فرایند بصورت مستقـل وجود داردکه نشان‏دهنـده میزان اهمیتـی است که این نظام فکری، برای فرهنگ ایمنی موجود در یک شرکت قائل شده است.

تأسیسات پتروشیمی، در بین صنایع فرایندی، به دلیل ماهیت قابل اشتعال، مواد فرآوری شده، شرایط عملیاتی و شدت پیامدهای ناشی از وقوع حوادث از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند.  ۱۷ درصد تعداد کل حوادث صنعتی طی سا لهای ۱۹۸۵ تا ۲۰۰۲ در اتحادیه اروپا، مربوط به صنایع پتروشیمی بوده است که گویای شرایط خطرناک و حادثه خیز بودن صنعت پتروشیمی و توجه به پیامد وقوع این حوادث در صنایع فرایندی، علاوه بر تلفات جانی و صدمه به تجهیزات و زیان های اقتصادی ناشی از آن، وقوع آلودگی و تخریب محیط زیست را نیز در پی دارد.

طبق پیش بینیهای علمی، پس از اجرای PSM ، ، خطر ناشی از حوادث حدود ۸۰ درصد ،کاهش یافته و هر ساله از حدود ۲۶۴ مورد مرگ و میر و  ۱۵۳۴ مورد جراحت یا بیماری جلوگیری می شود.

مهمترین کار در برنامه مدیریت ایمنی فرآیند (PSM) عبارت است از تجزیه و و تحلیل خطرات فرآیند PHA . بازنگری دقیق خطاهایی که ممکن است و اینکه چه سیستم های حفاظتی ایمنی باید به کار رود تا از انتشار ناخواسته مواد شیمیایی جلوگیری شود یک مسئله ضروری است.

در PSM  به مواردی چون مجوز های کارگرم، تحقیق بر حوادث و شبه حوادث انتشار مواد شیمیایی، طرح واکنش در شرایط اضطراری، ممیزی انطباق حداقل هر سه سال یکبار و محافظت از اسرار تجارت به صورت ویژه پرداخته شده است. برای شناخت PSM و نیازمندی های آن کارکنان و کارفرمایان نیاز دارند بدانند که OSHA چگونه از اصطلاح فرآیند در مبحث  PSM استفاده می کند.

استاندارد مدیریت ایمنی فرآیند مدل OSHA شامل ۱۴ جزء است:

۱- اطلاعات ایمنی فرآیند

۲- مشارکت کارکنان

۳- آنالیز خطرات فرآیند

۴- دستورالعمل‌های عملیاتی

۵- آموزش

۶- پیمانکاران

۷- بازنگری ایمنی قبل از راه‌اندازی

۸- یکپارچگی مکانیکی

۹-  مجوز کارگرم

۱۰- مدیریت تغییرات

۱۱-  بررسی حوادث

۱۲-  طرح اضطراری

۱۳- ممیزی

۱۴- تبادل اطلاعات محرمانه

شرکت ها، در طی پیاده سازی هر کدام از مدل های ارایه شده، به سمت یکپارچه سازی سه بخش مهم خود میروند:

دستورالعمل ها،     فرایندها / فن آوری های فنی سایت    و   رویکردهای مدیریتی

محصول این یکپارچه سازی، می تواند نوعی از استراتژی ایمنی را توسعه دهد که بصورت موثر بتواند فرایندهای خاص هر شرکت را تحت پوشش قرار داده و از نشت شدید گازها و سیالات خطرناک و یا آزاد شدن انرژی های ناخواسته جلوگیری نماید.

علی رضایی – مشاور آموزش و  پیاده سازی مدیریت ایمنی فرایند