پس از بروز حوادث و سوانح بزرگ در کشورهای مختلف و احساس نیاز به ایجاد ساختارهای سازمانی، مراکزی به منظور مدیریت و هدایت عملیات امداد و نجات در دهه ۸۰ میلادی ایجاد گردید و پس از بروز آتش سوزی های شدید در سازمان های امدادی ایالات متحده، شاهد طراحی و اجرای سامانه های فرماندهی سانحه (ICS) بودیم. این ساختارها به منظور تامین مدیریت واحد در صحنه حادثه و با مشارکت تمام سازمان های عملیاتی و امدادی طراحی و تا به امروز و در بروز حوادث بزرگ و کوچک در سطوح مختلف بهبود یافته است. پس از فعالیت سامانه فرماندهی سانحه (ICS)، مدیران و فرماندهان عملیات اضطراری به منظور پاسخگویی به نیاز سازمان های همکار و پشتیبان، فقدان فضا و زیر ساختی مناسب به منظور استقرار، نظارت و در صورت نیاز هدایت عملیات امداد و نجات در خارج از مناطق حادثه دیده را به عنوان یک مسئله و موضوع مهم مورد نظر قرار دادند. این نیاز منجر به ایجاد و تشکیل مراکز عملیات اضطراری (EOC) در سطوح مختلف در اوایل دهه ۹۰ میلادی و پس از بروز آتش سوزی های عظیم مناطق شمالی ایالات متحده و جنوب کانادا گردید. در ایران نیز، پشت سرگذاشتن حوادثی همچون زمین لرزه های بوئین زهرا (۱۳۴۱)، طبس (۱۳۵۷)، رودبار و منجیل (۱۳۶۹)، قائنات و بیرجند (۱۳۷۵)، اردبیل (۱۳۷۵)، چنگوره (۱۳۸۱)، بم (۱۳۸۲) و سایر حوادث مشابه منجر به کسب تجربیات فراوان در فرآیند مدیریت امداد و نجات برای دست اندرکاران حوزه مدیریت حوادث و سوانح و عملیات امداد و نجات در کشورمان گردید. کسب تجربیات عملی و پیشرفت های علمی گسترده در حوزه مدیریت حوادث و سوانح در کشور ایران بخصوص پس از زمین لرزه بم، منجر به احساس نیاز به توسعه و بهبود دانش و ساختار سازمان های امدادی و پاسخگو به سوانح کشور در سالهای قبل گردیده است. بر این اساس و با توجه به مسئولیت جمعیت هلال احمر در زمینه ارائه خدمات امداد و نجات در حوادث و سوانح مختلف و بر پایه طرح جامع امداد و نجات کشور، در سال ۱۳۸۸ در ساختار سازمان امداد و نجات واحدی ستادی با عنوان “مدیریت کنترل و هماهنگی عملیات” و در جمعیت هلال احمر در استان های کشور با عنوان “مرکز کنترل و هماهنگی عملیات” پیش بینی و اقدامات لازم به منظور ایجاد و توسعه آنها آغاز گردید. شاید در نگاه اول این گونه به نظر بیاید که دو ساختار ICS و EOC کاملا شبیه یکدیگر بوده و کارکرد مشابه دارند. اما باید توجه کرد که سامانه فرماندهی سانحه (ICS) کاملا عملیاتی، در حالی که مرکز عملیات اضطراری (EOC) کاملا ستادی می باشد.

مرکز عملیات اضطراری یا مرکز کنترل عملیات یا اتاق بحران

در یکی از استانداردهای بین‌المللی   EOC  نامیده می‌شود.  Emergency Operation Center

یکی از مراکز مهم و استراتژیک در بحث مقابله با سوانح و بلایا می‌باشد. اتاق بحران فضایی است برای هدایت و نظارت بر انجام مأموریتها و تمامی فعالیت‌های مرتبط با سوانح در جهت بهبود کارایی نیروهای دخیل در عملیات و ارتقای کارایی آنها و همچنین جمع‌آوری گزارش‌های مختلف از مراحل مختلف عملیات و تجزیه و تحلیل آنها. فعالیت‌های این مرکز در سه سطح مختلف دسته‌بندی می‌شوند:

• وضعیت سبز:   پایش فعالیت‌های پیشین و نظارت بر عملکرد روزانه نیروهای عمل‌کننده
• وضعیت زرد:     آمادگی نسبی نیروها و اقدام فوری در صورت نیاز
• وضعیت قرمز:   اعلام شرایط اضطراری و فعال‌سازی کامل نیروهای موردنیاز

علی رضایی، کارشناس مدیریت ایمنی فرایند